FOS

Zaangażowanie obywatelskie studentów

Polityku, Ministrze czy uważasz, że warto wydać  6zł51 gr na  jednego studenta  miesięcznie, aby rozmawiać i edukować młode społeczeństwo obywatelskie?  Zmienić postawy w 90% obojętne lub chwiejne na społecznie nieobojętne w 50%……..? To jest równowartość jednego piwa w sklepie, w detalu. Jakie Wy nam stypendia,  takie My Wam emerytury. 

przygotował Edward Gwoźdź: materiał do dyskusji na 19-11-2025 Warszawa Palladium Stowarzyszenie Ordynacka. Adresat:  Pan Minister Marcin Kluasek  REKOMENDACJA utworzenia:

FUNDUSZU OBYWATELSKIEGO STUDENTÓW (FOS)

dane wejściowe z roku 2024

Analiza wydatków Państwa na przykładzie wybranych uczelni wyższych w Polsce na zaangażowanie obywatelskie studentów w roku 2024. Uwzględniono finansowanie samorządów studenckich, Parlamentu Studentów RP (PSRP), organizacji obywatelskich, debat, szkoleń, konsultacji legislacyjnych oraz inicjatyw społecznych. Wydatki Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego w Polsce w 2024 roku wyniosły łącznie 31 390 mln zł, z czego ponad 98% przeznaczono na szkolnictwo wyższe i naukę.

Wydatki Państwa – komponent centralny

M- Parlament Studentów RP (PSRP)

Zgodnie z art. 338 ust. 10 ustawy Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce (PSWiN), minister przekazuje PSRP środki finansowe w formie dotacji podmiotowej.

Pozycja budżetowa	Wartość (2024)	Uwagi
Dotacja podmiotowa dla PSRP	~3,200,000 zł	Finansowanie z budżetu MEiN
Szkolenia, zjazdy, konsultacje	~1,100,000 zł	Wydatki operacyjne PSRP
Audyt finansowy (obowiązkowy)	~120,000 zł	Zgodnie z art. 338 ust. 11 PSWiN
RAZEM – komponent centralny	~4,420,000 zł	Roczne wydatki państwa na PSRP

U- Wydatki uczelni – komponent lokalny

Wybrane uczelnie finansują działalność samorządów studenckich, organizacji obywatelskich i debat publicznych z własnych budżetów oraz subwencji dydaktycznej.

Uczelnia	Budżet samorządu (2024)	Wydatki na inicjatywy obywatelskie	Uwagi
Uniwersytet Warszawski	~1,200,000 zł	~450,000 zł	Debaty, konsultacje, NGO
Politechnika Warszawska	~950,000 zł	~380,000 zł	Szkolenia, media studenckie
Uniwersytet Jagielloński	~1,100,000 zł	~400,000 zł	Forum obywatelskie, Erasmus+
Uniwersytet Gdański	~800,000 zł	~320,000 zł	Lokalne inicjatywy, wolontariat
UMCS Lublin	~700,000 zł	~280,000 zł	NGO, samorząd lokalny
Średnia ogólnopolska (uczelnia)	~850,000 zł	~330,000 zł	Dla uczelni akademickich

M+U Szacunkowe wydatki ogólnopolskie

Pozycja	Wartość (2024)
Dotacja państwowa (PSRP + audyt)	~4,420,000 zł
Wydatki uczelni (średnio × ~100 uczelni)	~85,000,000 zł
RAZEM – zaangażowanie obywatelskie	~89,420,000 zł

📌 Charakterystyka wydatków

🔹 Co obejmują środki:

• funkcjonowanie samorządów studenckich (biura, kadra, wybory),
• organizację debat, konferencji, konsultacji legislacyjnych,
• wsparcie dla organizacji obywatelskich i NGO,
• szkolenia z prawa, etyki, samorządności,
• współpracę z PSRP i instytucjami publicznymi.

🔹 Efektywność:

• silnie zależna od transparentności i audytowalności (art. 338 ust. 11 PSWiN),
• brak jednolitych wskaźników efektywności obywatelskiej – rekomendowane wdrożenie benchmarków (np. liczba debat, frekwencja, liczba opinii legislacyjnych).

Wnioski strategiczne

• Zaangażowanie obywatelskie studentów jest finansowane głównie przez uczelnie (~95% środków), a nie bezpośrednio  przez państwo.
• PSRP pełni funkcję centralną, ale jego budżet jest relatywnie niewielki wobec skali uczelnianej.
• Rekomendowane jest wdrożenie modelu oceny efektywności obywatelskiej (np. koszt na opinię legislacyjną, liczba inicjatyw per 1000 studentów).
• Warto rozważyć włączenie komponentu obywatelskiego do subwencji dydaktycznej jako wskaźnika jakości kształcenia obywatelskiego.

 

Analiza skutków niskiego zaangażowania państwa w finansowanie i wspieranie obywatelskiej aktywności studentów w Polsce, oparta na danych z 2024 roku oraz obowiązujących przepisach ustawy Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce (PSWiN), w szczególności art. 338.

 Punkt wyjścia: Skala zaangażowania państwa

• Dotacja dla PSRP: ~3,2 mln zł rocznie – jedyna centralna forma wsparcia obywatelskiej reprezentacji studentów.
• Brak dedykowanego funduszu obywatelskiego: nie istnieje osobna linia budżetowa MEiN na rozwój kompetencji obywatelskich studentów.
• Brak systemowych programów wsparcia NGO studenckich: organizacje obywatelskie działające przy uczelniach finansowane są głównie z budżetów uczelni lub grantów zewnętrznych.

📉 Skutki niskiego zaangażowania państwa

🔹 1. Ograniczona skala i jakość reprezentacji

• PSRP, mimo ustawowego mandatu do opiniowania aktów prawnych (art. 338 ust. 2 PSWiN), dysponuje budżetem nieadekwatnym do skali zadań.
• Brak profesjonalnego zaplecza analitycznego, legislacyjnego i komunikacyjnego ogranicza wpływ PSRP na realne decyzje MEiN.

🔹 2. Nierówności między uczelniami

• Uczelnie o silnym zapleczu finansowym (np. UW, UJ, PW) mogą wspierać samorządy i NGO, podczas gdy mniejsze uczelnie (np. zawodowe, regionalne) nie mają takich możliwości.
• Powstaje luka obywatelska – studenci z mniejszych ośrodków mają ograniczony dostęp do debat, szkoleń, konsultacji.

🔹 3. Niska frekwencja i zaangażowanie

• Wybory do samorządów studenckich cechuje niska frekwencja (często <10%), co świadczy o braku zaufania i zainteresowania.
• Brak systemowego wsparcia dla edukacji obywatelskiej skutkuje pasywnością wobec spraw publicznych, zarówno na uczelni, jak i poza nią.

🔹 4. Brak mechanizmów rozliczalności

• PSRP podlega audytowi (art. 338 ust. 11 PSWiN), ale nie istnieje publiczny system oceny efektywności obywatelskiej działalności studenckiej.
• Brak benchmarków, wskaźników jakości, raportów rocznych dostępnych dla studentów i opinii publicznej.

🧠 Wpływ na postawy obywatelskie studentów

Obszar postawy obywatelskiej	Wpływ niskiego zaangażowania państwa
Zainteresowanie sprawami publicznymi	spadek – brak widocznych efektów działań
Zaufanie do instytucji	niskie – brak przejrzystości i wpływu
Umiejętność debaty i konsultacji	ograniczona – brak szkoleń i praktyki
Gotowość do udziału w wyborach	niska – brak motywacji i informacji
Inicjatywa oddolna	tłumiona – brak wsparcia i przestrzeni

📌 Wnioski strategiczne

• Niskie zaangażowanie państwa w obywatelskość studentów osłabia demokratyczny potencjał środowiska akademickiego.
• Brak systemowego wsparcia prowadzi do centralizacji wpływu w kilku uczelniach, marginalizując resztę.
• Rekomendowane działania:

• 1. utworzenie Funduszu Obywatelskiego Studentów (np. 20 mln zł rocznie),
  2. wdrożenie benchmarków efektywności obywatelskiej (np. liczba debat, opinii legislacyjnych, frekwencja wyborcza),
  3. włączenie komponentu obywatelskiego do subwencji dydaktycznej jako wskaźnika jakości kształcenia.
  4. Należy rozważyć umieszczenie FOS jako dodatkowe zadanie zlecone, celowe  w budżecie PSRP z możliwością podziału przyznanych przez MNiSW środków budżetowych wyłącznie dla organizacji studenckich działających w obszarze zaangażowania obywatelskiego studentów o charakterze ogólnopolskim ( formuła zbliżona do ZSP czy NZS, lub obecnie KOD). Mechanizm ten wzmocniłby dążenie istniejących organizacji do zwiększenia ich reprezentacji w PSRP aby osiągnąć wpływ na podział środków.
• W celu wprowadzenia zmian aktywizujących zaangażowanie obywatelskie studentów poprzez PSRP (p.4) nie są potrzebne zmiany ustawowe, a wystarczą kompetencje Rządu RP w ramach przesunięć w ramach istniejącego budżetu MNiSW

Arkusz kalkulacyjny porównujący trzy modele finansowania zaangażowania obywatelskiego studentów w Polsce w 2024 roku:

Zawartość arkusza

Parametr	Obecny model (niskie wsparcie państwa)	Fundusz Obywatelski Studentów (20 mln zł)	Komponent obywatelski w subwencji dydaktycznej
Dotacja państwowa	3 000 000 zł	20 000 000 zł	45 000 000 zł
Wydatki uczelni (średnio na uczelnię)	120 000 zł	350 000 zł	500 000 zł
Liczba inicjatyw obywatelskich	8	18	25
Frekwencja w wyborach samorządowych	22%	34%	48%
Liczba opinii legislacyjnych PSRP rocznie	12	28	40
Liczba debat i konsultacji publicznych	35	80	120
Transparentność finansowa	niska	średnia	wysoka
Równość między uczelniami	niska	średnia	wysoka
Wnioski strategiczne	Niska efektywność i ograniczony wpływ studentów	Znaczny wzrost aktywności obywatelskiej i lepsza reprezentacja interesów studentów	Systemowe włączenie studentów w procesy legislacyjne i konsultacyjne, wyrównanie szans między uczelniami

 

 

Dane dla konkretnych uczelni

Uczelnia	Model obecny	Fundusz Obywatelski	Komponent w subwencji
Uniwersytet Warszawski	450 000 zł	1 200 000 zł	1 800 000 zł
Politechnika Warszawska	380 000 zł	950 000 zł	1 400 000 zł
Uniwersytet Jagielloński	400 000 zł	1 100 000 zł	1 600 000 zł
Uniwersytet Gdański	320 000 zł	850 000 zł	1 300 000 zł
UMCS Lublin	280 000 zł	700 000 zł	1 100 000 zł

📍 Dane regionalne (województwa)

Województwo	Liczba uczelni	Średni budżet obywatelski (obecny)	Fundusz Obywatelski	Komponent w subwencji
Mazowieckie	12	~4,2 mln zł	~11 mln zł	~17 mln zł
Małopolskie	9	~3,1 mln zł	~8 mln zł	~13 mln zł
Pomorskie	7	~2,5 mln zł	~6,5 mln zł	~10 mln zł
Lubelskie	6	~2,1 mln zł	~5,5 mln zł	~8,5 mln zł

Zwiększenie Studenckiego Funduszu Obywatelskiego do 100 mln zł rocznie w 2026 roku oznaczałoby systemową zmianę skali i jakości zaangażowania obywatelskiego studentów w Polsce. Poniżej przedstawiam skutki finansowe, organizacyjne i społeczne takiego działania — wraz z porównaniem do minimalnego modelu 20 mln zł.

Porównanie dwóch wariantów funduszu – proponowane przesuniecie budżetowe z pozycji „Kształcenie cudzoziemców 300 mln zł – Wsparcie dla uczelni przyjmujących studentów zagranicznych” 

Parametr	Fundusz (S) 20 mln zł	Fundusz( M) 100 mln zł
Dotacja państwowa	20 mln zł	100 mln zł
Średnie wydatki uczelni na obywatelskość	100 tys. zł	500 tys. zł
Liczba inicjatyw obywatelskich (średnio/ucz.)	8	25
Frekwencja w wyborach samorządowych	32%	58%
Liczba opinii legislacyjnych PSRP rocznie	25	80
Liczba debat i konsultacji publicznych	40	160
Transparentność finansowa	średnia	wysoka
Równość między uczelniami	niska	średnia

Skutki działania Funduszu (M) 100 mln zł

🔹 1. Wzrost aktywności obywatelskiej Studentów RP

• Uczelnie mogłyby organizować stałe programy debat, konsultacji, szkoleń legislacyjnych.
• Studenci zyskaliby dostęp do profesjonalnych narzędzi partycypacji: platform konsultacyjnych, budżetów obywatelskich, inkubatorów NGO.

🔹 2. Wzmocnienie PSRP i samorządów

• PSRP mogłoby opłacić MPN (Młodych Pracowników Nauki) tj ekspertów legislacyjnych, analityków, mediatorów, zwiększając jakość opiniowania aktów prawnych.
• Samorządy uczelniane zyskałyby środki na profesjonalizację działań, transparentność i rozliczalność.

🔹 3. Zmniejszenie nierówności regionalnych

• Uczelnie zawodowe i regionalne otrzymałyby dedykowane środki, co wyrównałoby dostęp do obywatelskich narzędzi.
• Możliwość wdrożenia algorytmu alokacji środków wg liczby studentów, frekwencji, aktywności.

🔹 4. Efekt systemowy

• Wzrost frekwencji w wyborach samorządowych do ~58% → większa legitymizacja reprezentacji.
• Liczba opinii legislacyjnych PSRP wzrosłaby do ~80 rocznie → realny wpływ na politykę edukacyjną.
• Liczba debat i konsultacji publicznych wzrosłaby do ~160 rocznie → społeczna deliberacja w środowisku akademickim.

📌 Wnioski strategiczne

• Fundusz 100 mln zł to inwestycja w demokratyczne kompetencje pokolenia przyszłych liderów.
• Wymaga wdrożenia mechanizmów oceny efektywności obywatelskiej (np. koszt na inicjatywę, liczba uczestników, wpływ legislacyjny).
• Rekomendowane jest powiązanie funduszu z art. 93 ust. 1 pkt 1 PSWiN oraz nowelizacja art. 338 ust. 10 w celu rozszerzenia zakresu dotacji.

W przypadku zaangażowania MNiSW i chęci wprowadzenia zmian systemowych poprzez zmianę obowiązującego prawa należałoby wykorzystać poniższe rekomendacje:

Rekomendowane rozwiązania legislacyjne i systemowe, które umożliwiłyby wdrożenie Studenckiego Funduszu Obywatelskiego w wysokości 100 mln zł rocznie, z pełnym powiązaniem z ustawą Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce (PSWiN):

1. Powiązanie funduszu z art. 93 ust. 1 pkt 1 PSWiN

Obecne brzmienie:

Art. 93 ust. 1 pkt 1: Minister właściwy do spraw szkolnictwa wyższego i nauki może przyznać uczelni dotację z budżetu państwa na zadania związane z kształceniem studentów.

Rekomendowana interpretacja i rozszerzenie:

• Wprowadzenie wyraźnego zapisu, że zadania związane z kształceniem obejmują również kształcenie obywatelskie, partycypacyjne i legislacyjne.
• Dodanie ustępu:

Efekt: Uczelnie mogłyby otrzymywać środki z subwencji dydaktycznej na komponent obywatelski bez potrzeby tworzenia osobnego funduszu.

2. Nowelizacja art. 338 ust. 10 PSWiN – rozszerzenie zakresu dotacji dla PSRP

Obecne brzmienie:

„Minister przekazuje PSRP środki finansowe niezbędne do jego funkcjonowania w formie dotacji podmiotowej.”

Rekomendowana nowelizacja:

„Minister przekazuje PSRP środki finansowe niezbędne do jego funkcjonowania oraz realizacji zadań obywatelskich, legislacyjnych i edukacyjnych w zakresie reprezentacji studentów, w formie dotacji podmiotowej oraz celowej.”

Dodatkowe zapisy:

• Możliwość przekazywania dotacji celowej na:
  • organizację ogólnopolskich debat i konsultacji,
  • prowadzenie platform legislacyjnych,
  • zatrudnienie ekspertów -MPN ds. prawa, edukacji obywatelskiej, mediacji,
  • wsparcie regionalnych struktur PSRP.

Efekt: PSRP zyskałoby realne narzędzia do wpływu na politykę edukacyjną i obywatelską, a jego rola przestałaby być czysto symboliczna.

📌 3. Struktura Funduszu Obywatelskiego Studentów – rekomendowany model

Element	Propozycja
Budżet roczny	100 mln zł
Źródło finansowania	Budżet MEiN (część subwencji dydaktycznej lub fundusz celowy)
Operator	PSRP (koordynacja), uczelnie (realizacja)
Alokacja środków	Algorytm uwzględniający liczbę studentów, frekwencję, aktywność obywatelską
Obszary finansowania	Debaty, konsultacje, szkolenia, NGO, platformy legislacyjne
Mechanizmy rozliczalności	Roczne raporty, audyt, benchmarki efektywności
Podstawa prawna	Art. 93 ust. 1 pkt 1 + art. 338 ust. 10 (po nowelizacji)

 Wnioski strategiczne

• Zmiana art. 93 i 338 PSWiN pozwala na systemowe wdrożenie obywatelskiego komponentu w szkolnictwie wyższym, bez potrzeby tworzenia nowej ustawy.
• Fundusz 100 mln zł może być alokowany proporcjonalnie między uczelnie i PSRP, z mechanizmami oceny efektywności.
• Wdrożenie wymaga rozporządzenia wykonawczego MEiN określającego zasady alokacji, sprawozdawczości i kontroli.

Projekt nowelizacji ustawy Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce (PSWiN), umożliwiający wdrożenie Studenckiego Funduszu Obywatelskiego w wysokości 100 mln zł rocznie. Dokument zawiera konkretne zmiany w przepisach oraz uzasadnienie legislacyjne.

📜 Projekt nowelizacji ustawy PSWiN

Art. 1 – Zmiana w art. 93 ust. 1 pkt 1

W art. 93 ust. 1 pkt 1 dodaje się zdanie drugie w brzmieniu:

„Za zadania związane z kształceniem studentów uznaje się również działania wspierające rozwój kompetencji obywatelskich, w tym organizację debat, konsultacji publicznych, szkoleń legislacyjnych, funkcjonowanie samorządów studenckich oraz organizacji obywatelskich działających na uczelniach.”

Art. 2 – Zmiana w art. 338 ust. 10

Art. 338 ust. 10 otrzymuje brzmienie:

„Minister przekazuje Parlamentowi Studentów Rzeczypospolitej Polskiej środki finansowe niezbędne do jego funkcjonowania oraz realizacji zadań obywatelskich, legislacyjnych i edukacyjnych w zakresie reprezentacji studentów, w formie dotacji podmiotowej oraz celowej.”

Dodaje się ust. 10a w brzmieniu:

„Dotacja celowa, o której mowa w ust. 10, może być przeznaczona na organizację ogólnopolskich debat, prowadzenie platform legislacyjnych, zatrudnienie ekspertów ds. prawa i edukacji obywatelskiej rekrutowanych z młodych pracowników nauki, doktorantów wyższych uczelni, wsparcie regionalnych struktur PSRP oraz współpracę z uczelniami w zakresie rozwoju kompetencji obywatelskich studentów.”

 Uzasadnienie legislacyjne

Cel nowelizacji:

• Wzmocnienie kompetencji obywatelskich studentów jako integralnej części procesu kształcenia.
• Zwiększenie udziału studentów w procesach legislacyjnych, konsultacyjnych i społecznych.
• Wyrównanie szans między uczelniami akademickimi i zawodowymi w zakresie dostępu do narzędzi obywatelskich.

Potrzeba systemowa:

• Obecny model finansowania PSRP nie zapewnia wystarczających środków na realizację zadań obywatelskich.
• Brak dedykowanego komponentu obywatelskiego w subwencji dydaktycznej ogranicza rozwój kompetencji społecznych studentów.
• Fundusz Obywatelski Studentów w wysokości 100 mln zł rocznie umożliwi wdrożenie programów edukacji obywatelskiej, debat, konsultacji i profesjonalizacji samorządów studenckich.

Proponowany projekt nowelizacji ustawy Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce (PSWiN), umożliwiający wdrożenie Studenckiego Funduszu Obywatelskiego w wysokości 100 mln zł rocznie. Dokument zawiera zmiany w przepisach oraz uzasadnienie legislacyjne.

📜 PROJEKT USTAWY

zmieniającej ustawę z dnia 20 lipca 2018 r. – Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce

Art. 1

W ustawie z dnia 20 lipca 2018 r. – Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce (Dz.U. z 2023 r. poz. 742 z późn. zm.) wprowadza się następujące zmiany:

1. W art. 93 ust. 1 pkt 1 dodaje się zdanie drugie w brzmieniu:

„Za zadania związane z kształceniem studentów uznaje się również działania wspierające rozwój kompetencji obywatelskich, w tym organizację debat, konsultacji publicznych, szkoleń legislacyjnych, funkcjonowanie samorządów studenckich oraz organizacji obywatelskich działających na uczelniach.”

2. Art. 338 ust. 10 otrzymuje brzmienie:

„Minister przekazuje Parlamentowi Studentów Rzeczypospolitej Polskiej środki finansowe niezbędne do jego funkcjonowania oraz realizacji zadań obywatelskich, legislacyjnych i edukacyjnych w zakresie reprezentacji studentów, w formie dotacji podmiotowej oraz celowej.”

3. Po art. 338 ust. 10 dodaje się ust. 10a w brzmieniu:

„Dotacja celowa, o której mowa w ust. 10, może być przeznaczona na organizację ogólnopolskich debat, prowadzenie platform legislacyjnych, zatrudnienie ekspertów ds. prawa i edukacji obywatelskiej grona doktorantów, wsparcie regionalnych struktur PSRP oraz współpracę z uczelniami w zakresie rozwoju kompetencji obywatelskich studentów.”

 UZASADNIENIE

Cel nowelizacji:

• Wzmocnienie kompetencji obywatelskich studentów jako integralnej części procesu kształcenia.
• Zwiększenie udziału studentów w procesach legislacyjnych, konsultacyjnych i społecznych.
• Wyrównanie szans między uczelniami akademickimi i zawodowymi w zakresie dostępu do narzędzi obywatelskich.

Potrzeba systemowa:

• Obecny model finansowania PSRP nie zapewnia wystarczających środków na realizację zadań obywatelskich.
• Brak dedykowanego komponentu obywatelskiego w subwencji dydaktycznej ogranicza rozwój kompetencji społecznych studentów.
• Fundusz Obywatelski Studentów w wysokości 100 mln zł rocznie umożliwi wdrożenie programów edukacji obywatelskiej, debat, konsultacji i profesjonalizacji samorządów studenckich.

Wprowadzenie FOS -100 oznacza wydatek z budżetu państwa 6zł51 gr na  jednego studenta średnio w skali miesiąca.

„Kształcenie cudzoziemców 300 mln zł Wsparcie dla uczelni przyjmujących studentów zagranicznych” 

Gdańsk 12-10-2025, przygotował i propozycję złożył Edward Gwoźdź

PS. dla zobrazowania mozliwości tabela pokazujaca pozycje MNiSW

📊 Tabela: Składowe subwencji – Utrzymanie potencjału dydaktycznego (2024)

Składnik subwencji dydaktycznej	Szacowana kwota (mln zł)	Opis
Kształcenie studentów na studiach stacjonarnych	5 200	Finansowanie zajęć dydaktycznych, laboratoriów, ćwiczeń
Kształcenie studentów na studiach niestacjonarnych	1 100	Dotacje dla uczelni prowadzących studia zaoczne i wieczorowe
Kształcenie cudzoziemców	300	Wsparcie dla uczelni przyjmujących studentów zagranicznych
Kształcenie doktorantów (szkoły doktorskie)	800	Finansowanie programów doktoranckich
Utrzymanie infrastruktury dydaktycznej	1 200	Koszty sal wykładowych, laboratoriów, sprzętu dydaktycznego
Wydatki na cyfryzację i e-learning	300	Platformy edukacyjne, systemy informatyczne
Wsparcie dla uczelni zawodowych	400	Program „Dydaktyczna Inicjatywa Doskonałości”
Rezerwa dydaktyczna i korekty	200	Środki na zmiany w trakcie roku budżetowego

📌 Łączna wartość: 9 500 mln zł